Dr Michał Sadłowski – dr prawa, ekspert ds. Rosji i państw b. ZSRR, Prezes Fundacji Instytut Prawa Wschodniego im. Gabriela Szerszeniewicza
Zapraszamy do lektury artykułu Prezesa naszej Fundacji Dr. Michała P. Sadłowskiego “Nowa konstytucja Białorusi: w kierunku depersonalizacji władzy?” opublikowanego na łamach portalu “Nowy Ład”.
“Pod koniec grudnia 2021 r. władze Białorusi opublikowały projekt zmian i uzupełnień do ustawy zasadniczej swojego państwa. Jego wnikliwa analiza dowodzi, że jest to nie tylko dokument o znacznej wadze politycznej, ale także akt prawny, który wskazuje nowe kierunki w rozwoju niedemokratycznego państwa na obszarze poradzieckim.
Koniec status quo
Wybory prezydenckie na Białorusi w sierpniu 2020 r. nie przyniosły ani zmiany prezydenta, ani zmiany władzy. Natomiast masowe protesty, których skala zaskoczyła chyba zdecydowaną większość analityków, komentatorów i obserwatorów, zostały spacyfikowane. Wydaje się, że skutecznie, bo w 2021 r. białoruska opozycja realnie już nie zagroziła Aleksandrowi Łukaszence.
Taka sytuacja nie oznacza jednak, że w białoruskiej rzeczywistości, a zwłaszcza w polityce, nie zaszły określone zmiany. Jest ich wiele. Z jednej strony niczym na emigracji działają dziś białoruscy politycy, którzy do 2020 r. albo nie zajmowali się polityką (Swietłana Tichanowska), albo byli związani z obozem władzy (Pawieł Łatuszka, Waleryj Cepkało), ale aktualnie reprezentują określoną część społeczeństwa Białorusi, która jest przeciwna Łukaszence. Z drugiej strony zarówno w Mińsku, jak i w Moskwie zdają sobie sprawę, że status quo sprzed sierpnia 2020 r. nie można utrzymać. Jakieś zmiany, w tym ustrojowe, muszą zajść, żeby wzmocnić lub w ogóle odnowić legitymację stworzonego przez Aleksandra Łukaszenkę reżimu, a także dokonać jego częściowej depersonalizacji. Niemniej istotne jest stworzenie wrażenia istotnych zmian personalnych oraz instytucjonalnych, co ma wpłynąć na rozładowanie nabrzmiałych napięć społecznych.
W związku z tym ubiegły rok był czasem prac nad przygotowaniem nowej konstytucji państwa białoruskiego. 27 grudnia 2021 r. na Narodowym Internetowym Portalu Prawnym Białorusi został opublikowany projekt zmian i uzupełnień do Konstytucji Republiki Białorusi w celu poddania go pod ogólnonarodową dyskusję. Na mocy tej decyzji każdy obywatel ma prawo wysłać swoje propozycje zmian do Narodowego Centrum Informacji Prawnej.
Taka forma konsultacji z narodem ma na celu przygotować ludność Białorusi do ogólnonarodowego referendum konstytucyjnego, gwarantuje także władzy możliwość korekty swojego projektu. Już jednak analiza ogłoszonych propozycji dowodzi, że ogólne kierunki zmian zostały wytyczone, a na Białorusi planuje się ugruntowanie odmiennego od Europy Zachodniej modelu władzy, gdzie państwo oraz związana z nim elita, dominuje nad jednostką i jest zorientowana na bliższe relacje z Rosją.
Białoruska praktyka konstytucyjna
W tym kontekście przypomnieć należy, że konstytucja w państwie białoruskim nie pełni roli ustawy zasadniczej w rozumieniu zachodnioeuropejskiej czy polskiej tradycji konstytucyjnej. Białoruska praktyka ustrojowa ostatnich lat wskazuje, że władza traktuje ten dokument w charakterze aktu przez siebie oktrojowanego i mogącego być w każdej chwili zmienionym. Z kolei jego funkcja sprowadza się głównie do nadania faktycznym mechanizmom władzy cech oficjalnych, co ma legitymizować je jako aktywności o charakterze państwowym. Zresztą działania władz białoruskich pod przywództwem Aleksandra Łukaszenki, które są kategorią najważniejszą w białoruskiej rzeczywistości, z punktu widzenia aksjologii mają służyć budowaniu państwowości Białorusi. Stąd na konstytucję należy patrzeć jak na swojego rodzaju manifest władcy, od którego zależy sposób i zakres jego wykonania.[…]”