Szymon Wiśniewski – analityk i ekspert Instytutu Prawa Wschodniego im. Gabriela Szerszeniewicza
Dopiero co ucichł zgiełk związany z referendum konstytucyjnym w Kazachstanie, a już kolejne państwo Azji Centralnej postanowiło dokonać reformy ustrojowej państwa. O nowelizacji ustawy zasadniczej pod koniec czerwca poinformował prezydent Uzbekistanu Szawkat Mirzijojew.
Projekt nowelizacji Konstytucji Uzbekistanu został opublikowany 25 czerwca na portalu internetowym „To jest moja konstytucja” (w języku uzbeckim i rosyjskim) oraz na łamach gazet „Halk Suzi” i „Narodonoe slowo”. Konsultacje społeczne mają zakończyć się 5 lipca.
200 poprawek do 64 artykułów!
Projekt przewiduje wprowadzenie ponad 200 poprawek do 64 artykułów, a także dodanie kolejnych 6 przepisów. Najważniejsze zmiany przewidują zmianę długości trwania kadencji prezydenta z 5 na 7 lat, dodanie sformułowania, że Uzbekistan jest nie tylko suwerenną republiką, lecz także państwem prawnym, społecznym, świeckim i demokratycznym. Lista reguł polityki zagranicznej zostanie poszerzona o konieczność poszanowania integralność terytorialnej państwa oraz przestrzegania praw i wolności człowieka. Do ustawy zasadniczej zostanie dodany przepis, zgodnie z którym obywatel Uzbekistanu nie może być wydalony z państwa, ani poddany ekstradycji do innego państwa. Zaznaczono także, że Uzbekistan będzie dbał o utrzymanie i rozwój więzi z obywatelami i rodakami mieszkającymi za granicą. Podobnie jak w przypadku nowelizacji konstytucji Kazachstanu również w Uzbekistanie ma zostać zniesiona kara śmierci. Ograniczona zostanie autonomia Karakałpacji, która zostanie pozbawiona prawa do odłączenia się od Uzbekistanu na podstawie referendum przeprowadzonego wśród mieszkańców regionu. Zmiany przewidują także usunięcie odniesienie do suwerenności Republiki Karakałpackiej.
Władze poinformowały, że poprawki są wynikiem prac Komisji Konstytucyjnej. Projekt przyjęto już w pierwszym czytaniu, po czym skierowany został pod ogólnonarodową dyskusję. Głos może zabrać każdy obywatel. Uwagi mogą być składane w języku państwowym lub innym, którym posługuje się osoba przedstawiająca propozycje.
Kontrowersyjne propozycje
O dążeniu do przeprowadzenia reformy konstytucyjnej mówił prezydent Szawkat Mirzijojew podczas ceremonii inaugurującej kolejną prezydencką kadencję 6 listopada ubiegłego roku. W maju powołano Komisję Konstytucyjną, której głównym zadaniem było zebranie propozycji zmian ustawy zasadniczej.
Najbardziej kontrowersyjne są przepisy dotyczące kadencji prezydenta oraz Republiki Karakałpacji. Analitycy uważają, że zmiana długości okresu sprawowania władzy przez Szawkata Mirzijojewa może zostać „wyzerowana” i dzięki temu będzie on mógł ponownie ubiegać się o urząd głowy państwa, co byłoby niemożliwe bez zmiany ustawy zasadniczej.
Od pierwszego dnia ogłoszenia projektu nowelizacji na portalach społecznościowych zaczęli protestować Karakałpacy, którzy domagają się pozostawienia postanowień mówiących o możliwości odłączenia się Republiki od Uzbekistanu. Warto zwrócić uwagę, że po aneksji Krymu w 2014 roku nasiliły się tendencje separatystyczne w Karakałpacji. Mieszkańcy podnoszą, że dwumilionowa mniejszość nie będzie miała prawa zadecydowania o swojej przyszłości i kształcie autonomii, gdyż zostanie przegłosowana przez ponad trzydziestomilionową większość obywateli Uzbekistanu.
Proponowane zmiany ustawy zasadniczej nie są tak daleko idące jak te, przegłosowane podczas referendum w Kazachstanie, ale fakt rozpoczęcia ogólnonarodowej dyskusji na temat ustroju Uzbekistanu jest dowodem na ogromne zmiany w postrzeganiu relacji władza-społeczeństwo przez elity władzy.