Federacja Rosyjska, od ponad roku, prowadzi wojnę przeciwko Ukrainie. Jest to konflikt globalny, ponieważ dotyka de facto zdecydowaną większość podmiotów na arenie międzynarodowej. Europa jest oczywiście najbardziej narażona na skutki tego konfliktu ze względu na liczne powiązania energetyczne, takich państw jak Niemcy, czy Mołdawia, z Federacją Rosyjską. Gęste sieci rurociągowe i bezpośrednie dostawy energii trudno jest zastąpić w szybki sposób (np. OZE lub elektrowniami jądrowymi).
Cały świat zaś pośrednio jest narażony na skutki tejże inwazji. Doskonałym tego przykładem są państwa leżące na kontynencie afrykańskim, które tracą na spóźnionych dostawach zboża (a nawet ich braku), które są niezbędne do późniejszego handlu żywnością. Z drugiej zaś strony m.in. Polska stanęła kilkukrotnie przed tzw. „kryzysem zbożowym”, który wynikał z nadmiaru tegoż dobra w naszej gospodarce.
Starając się jednocześnie odeprzeć inwazję rosyjską na Ukrainę oraz pomóc jej w utrzymaniu jej traktatowych terytoriów, państwa zachodnie już na początku wojny wystosowały sankcje wymierzone przeciwko gospodarce Federacji Rosyjskiej. Były to ograniczenia wymierzone głównie w sektor finansowy (wykluczenie rosyjskich banków z systemu SWIFT) oraz militarny. Jednakże nie są one w 100% skuteczne z racji zglobalizowanego świata, czego przykładem może być tu wypowiedź Sama Bendetta, doradcy Center for Naval Analyses: „Over decades, non-Russian high-tech systems and technologies became more advanced and really have become industry and global standards. So, a Russian military, as well as its civilian economy, have become dependent” („Przez dziesięciolecia nierosyjskie systemy i technologie high-tech stały się bardziej zaawansowane i stały się standardami branżowymi i światowymi. W ten sposób rosyjska armia i jej gospodarka stały się zależne (od Zachodu – przyp. K.K.)”).
Import nowych technologii przez Federację Rosyjską
Z danych handlowych, opublikowanych na ministerialnych stronach internetowych Federacji Rosyjskiej, wynika, że Moskwa ma pewne ograniczenia w dostępie do nowych technologii, jednakże, w niektórych przypadkach, radzi sobie z ich obchodzeniem. Wektor zakupów, od razu po wybuchu wojny, skierowała z zachodu na wschód. Tym samym kluczowym partnerem gospodarczym dla Kremla stała się Chińska Republika Ludowa, o czym mówiła np. Olena Jurczenko, doradca Rady Bezpieczeństwa Gospodarczego Ukrainy: „This should not be taken as a surprise because China is really trying to accumulate and to make profits and gains on the fact that Russia is economically isolated” („Nie powinno to nikogo dziwić, ponieważ Chiny naprawdę starają się akumulować i czerpać zyski z faktu, że Rosja jest izolowana gospodarczo”).
Jak wynika z raportu KSE Institute, praktycznie cały nowoczesny sprzęt wojskowy w Federacji Rosyjskiej jest uzależniony od importowanych produktów z USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Holandii, Japonii, Izraela i tak jak zostało wyżej wspomniane, Chińskiej Republiki Ludowej. Royal United Services Institute (RUSI; jest to instytut, w którego skład wchodzą znani doradcy ds. obronności i bezpieczeństwa; jego główna siedziba mieści się w Wielkiej Brytanii), na które powołują się twórcy badań, podaje, że Moskwa używa ponad 450 różnych rodzajów komponentów produkcji zagranicznej w 27 systemach wyposażenia. Firmy produkujące wyżej wspomniane dobra nie muszą być jednak świadome wykorzystania ich technologii przez Rosję z prostej przyczyny – są one uznawane za półprodukty.
Największą bronią, którą wykorzystuje Federacja Rosyjska do produkcji swoich maszyn wojskowych, są układy scalone. Są to miniaturowe układy elektroniczne, które zawierają kompletny system. Moskwa, ażeby ominąć zachodnie sankcje, zaczęła importować te produkty z państw azjatyckich, takich jak Hongkong i Chiny. Firmy z tych krajów, produkujące półprzewodniki, nie są jednak dużymi graczami na rynku, tak jak jest to w przypadku TSMC (Tajwan), Samsunga (Korea Południowa) czy Intela (USA). Jednakże mogą one importować chipy z większych przedsiębiorstw i je później dystrybuować do Federacji Rosyjskiej.
Jak wynika z raportu KSE Institute, około 75% amerykańskich chipów było dostarczanych do Rosji właśnie przez wyżej wspomniane państwa, jednak ich producenci oświadczają, że zawiesili wszelkie powiązania z tym państwem. Twórcy analizy powołują się na firmę STC w Petersburgu, która w dalszym ciągu importuje zachodnie komponenty i w późniejszym czasie tworzy z nich np. drony Orlan-10.
Sankcje nakładane przez państwa zachodnie od 2021 roku niewiele zmieniły w tym aspekcie. W 2021 roku import półprzewodników w 2021 roku wynosił 1,82 mld dolarów. W porównaniu z następnym rokiem, wartość ta zwiększyła się do 2,45 mld dolarów. Jest to wzrost o niespełna 50%. Produkty te pochodzą w głównej mierze z takich państw, jak Chiny, Hongkong, Indie, Turcja, ale również z państw należących do Unii Europejskiej, jak Holandia i Niemcy.
Utrudnienia w wystosowaniu sankcji
Twórcy raportu wskazują na trzy główne problemy ze skutecznością sankcji państw zachodnich na Federację Rosyjską:
- Moskwa posiada bardzo duże zapasy. Według niektórych ekspertów mogą one wystarczyć aż na 3 lata, co w znaczący sposób utrudnia państwom zachodnim wystosowanie skutecznych sankcji. Jednakże badania te bazują na danych sprzed wojny, co może być kluczowe w tym rozważaniu. Federacja Rosyjska zaangażowała bardzo dużą ilość broni w wojnę na Ukrainie, co daje możliwość przypuszczać, iż zapasy te mogą wyczerpać się do końca bieżącego roku.
- Dużą rolę w pozyskiwaniu nowych technologii odgrywa kanał przemytniczy. Raport bardzo ogólnie analizuje ten przypadek, ponieważ zawiera w nim również państwa, które nie są objęte sankcjami i tym samym stają się pośrednikami w pozyskiwaniu nowych, zachodnich technologii przez Federację Rosyjską. Dodatkowo bierze on pod uwagę firmy, które poddały się restrukturyzacji w celu ukrycia osób (lub podmiotów), które są objęte sankcjami. Ostatnim mechanizmem, który Moskwa stosuje w celu pozyskania wyżej wspomnianej elektroniki, jest zakup bezpośredni zakup komponentów i przeniesienie montażu końcowego do Rosji. Tym samym Rosja, zamiast kupować już gotowe produkty, składa je na swoim terytorium i tym samym omija sankcje.
- W ostatniej przyczynie nieskuteczności sankcji nałożonych przez państwa zachodnie na Federację Rosyjską twórcy raportu skupiają się na nieszczelnych kontrolach wywozu oraz niewystarczającym egzekwowaniu prawa. Częstokroć, na przejściach celnych, trudno jest ustalić, czy dany towar podlega sankcjom. Niedawno Stany Zjednoczone opublikowały listę kodów HS (Harmonized System), która pozwoli im na lepsze przeanalizowanie dóbr i w pewnym stopniu uszczelni sankcje
Wnioski
W interesie Zachodu jest, żeby sankcje wobec Federacji Rosyjskiej zostały uszczelnione. Jest to dalekowzroczna perspektywa, ponieważ w założeniach odrzuca ona perspektywę poniżej jednego roku, a bierze pod uwagę dalej sięgające cele. Konflikt, który ma miejsce na Ukrainie, destabilizuje sytuację na całym świecie. W Stanach Zjednoczonych jest ona mniej zauważalna (z racji izolacji kontynentu amerykańskiego), jednakże we wszystkich państwach europejskich ma negatywny wpływ np. na gospodarki.
Najbardziej narażone na skutki tejże wojny są oczywiście państwa Europy Środkowo-Wschodniej, ponieważ bezpośrednio graniczą z państwem, w którym toczy się wojna, jednakże takie państwa, jak Niemcy czy Włochy również doświadczyły jej skutków (np. wzrost cen energii). Sankcje muszą być stanowcze, ażeby ograniczyć agresywny potencjał Rosji.
Ażeby skutecznie zatrzymać ekspansję terytorialną Moskwy na zachód, państwa europejskie, wraz ze Stanami Zjednoczonymi, powinny uszczelnić sankcje, ze szczególnym uwzględnieniem nowych technologii.
Federacja Rosyjska stara się jak najszybciej znaleźć rynki, na które będzie mogła skierować swój wektor eksportu m.in. surowców energetycznych, który już dziś jest znacznie ograniczony w państwach europejskich.
Działanie to zmusi ją do zbliżenia z Chińską Republiką Ludową, a co za tym idzie, większego uzależnienia się od niej. Pekin posiada znaczną przewagę gospodarczą nad Moskwą, co zapewne będzie skutkowało jeszcze silniejszą pozycją na arenie międzynarodowej tego państwa. Doskonale można to zauważyć w przemyśle półprzewodników, którego Federacja Rosyjska, jeszcze w trakcie zimnej wojny, nie potrafiła rozwinąć w taki sposób, jaki miało to miejsce w Stanach Zjednoczonych, Japonii czy Korei Południowej.