Dominik Lebioda, analityk Fundacji Instytut Prawa Wschodniego im. G Szerszeniewicza
Korea Południowa jest symbolem jednego z największych sukcesów gospodarczych XX wieku. W ciągu kilku dziesięcioleci przekształciła się z zacofanego państwa do rozwiniętej gospodarki z dużym udziałem produktów wysokiej technologii. Obecnie Korea Południowa należy do 15 największych gospodarek świata. Produkty takich marek jak Samsung, Hyundai czy KIA są znane na całym świecie.
Armenia to z kolei o wiele mniejsza gospodarka. Jednakże jej gwałtowny wzrost gospodarczy przyczynił się do zdobycia miana ,,kaukaskiego tygrysa”. Inną wspólną cechą jest choćby rozwój obszaru IT. Czy jednak po 31 latach od ustanowienia stosunków dyplomatycznych obydwu państwom udało się zbudować mocne i solidne relacje dwustronne?
Umowy armeńsko-koreańskie
Spoglądając na stronę armeńskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych widać, że pomimo ustanowienia oficjalnych relacji dwustronnych w 1992 roku, do tej pory obydwie strony podpisały tylko 5 umów międzynarodowych. Są to: Protokół o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z 1992 roku, umowa o konsultacjach między Ministerstwami Spraw Zagranicznych z 2005 roku, Umowa o wzajemnym zniesieniu wymogów wizowych dla posiadaczy paszportów dyplomatycznych i urzędowych z 2012 roku, Umowa o współpracy w dziedzinie kultury, sportu i edukacji z 2017 roku i Umowa o promocji i wzajemnej ochronie inwestycji między rządem Republiki Armenii a rządem Republiki Korei z 2018 roku.
Ostania umowa została podpisana w Erywaniu 19 października 2018 roku. Umowa miała na celu pobudzenie i ochronę wzajemnych inwestycji zagranicznych. W jej ramach uzgodniono definicję inwestora i inwestycji. Określa ona także zasady sprawiedliwego i równego traktowania, sposoby rozliczania i rozwiązywania sporów. Umowa zakazuje także wywłaszczania i bezpośredniej lub pośredniej nacjonalizacji.
W planach była również kolejna umowa o współpracy gospodarczej, przemysłowej i naukowo-technicznej. Projekt ustawy zatwierdzającej jej podpisanie znalazł się w porządku obrad posiedzenia gabinetu, które odbyło się 31.08.2023, jednak nie został on zgłoszony i rząd do tej pory się nim nie zajął. Sama umowa miała umożliwić poszerzenie współpracy pomiędzy organizacjami obu państw, w tym małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Kolejnym celem jest promocja wizyt i kontaktów, a także do organizowania targów, wystaw, seminariów oraz innych wydarzeń z udziałem przedstawicieli obu państw
Zgodnie z porozumieniem planuje się utworzenie ormiańsko-koreańskiej komisji międzyrządowej do spraw gospodarczych, przemysłowych, naukowych i technicznych. Ostatecznym celem umowy jest stworzenie sprzyjającego środowiska dla inwestycji.
Priorytety Korei Południowej
Kaukaz Południowy nie jest jednym z priorytetowych kierunków polityki zagranicznej dla Korei Południowej. Choć nie stworzono konkretnej polityki dla tego regionu, to inicjatywa ogłoszona przez byłego prezydenta Korei Moon Jae-ina na Trzecim Wschodnim Forum Ekonomicznym we wrześniu 2017 roku, pośrednio go obejmuje.
Nowa Polityka Północna była strategią koreańskiego rządu na rzecz dyplomatycznej i zewnętrznej ekspansji gospodarczej. W szczególności dążono do podjęcia ogólnopaństwowych wysiłków w celu stworzenia przyszłych motorów wzrostu na Półwyspie Koreańskim, ustanowienie podstaw pokoju w Azji Północno-Wschodniej i osiągnięcie wspólnego dobrobytu z Eurazją poprzez promowanie łączności i współpracy w różnych dziedzinach jak innowacje, energia i infrastruktura, przemysł stoczniowy i opieka medyczna.
Choć była ona skierowana głównie na Rosję i państwa Azji Centralnej, to objęła ona również region Kaukazu. W ramach tej polityki skupiono się na rozwijaniu współpracy w obszarach opieki medycznej, handlu, gospodarki i technologii cyfrowej. W tym samym roku, w którym ogłoszono Nową Politykę Północną, ówczesny armeński ambasador w Korei Dr Grant Pogosyan, udzielił wywiadu w którym zaznaczył, że między innymi obszar IT czy rolnictwo mogłby być filarem współpracy między obydwoma państwami. Podczas rozmowy przyznał że współpraca ma szansę na rozwój, a jednym ze sposobów na jego osiągnięcie jest organizowanie wspólnych forów gospodarczych.
Spotkanie w Erywaniu
Do takiego wydarzenia doszło 14.09.2023 w Erywaniu. Podczas niego firmy i przedsiębiorący z obydwu państw mogli zawrzeć między sobą kontakty i porozmawiać o potencjalnej współpracy. Tym co warte zauważenia, jest obecność Koreańskiej Agencji Promocji Handlu i Inwestycji (KOTRA) jako jednego z organizatorów. Jest to państwowa organizacja mająca na celu przyciągać zagraniczne inwestycje do Korei, ale i też pomagać koreańskim przedsiębiorcom w inwestycjach za granicą. W skład koreańskiej delegacji wszedł: dyrektor generalny KOTRA i 10 firm z branż IT, energii odnawialnej, medycyny, cyfryzacji, przetwórstwa, przemysłu spożywczego i alkoholowego. Podczas wydarzenia omówiono środowisko inwestycyjne i programu stworzone przez Ministerstwo Gospodarki w celu uproszczenia prowadzenia działalności gospodarczej na armeńskim rynku.
Rynek ICT rozwija się bardzo prężnie w Armenii. Według raportu za styczeń-czerwiec 2023[1], obejmuje on 21% całego sektora usług zatrudniając około 32 tys. pracowników. Swoje siedziby i oddziały mają tam takie międzynarodowe korporacje jak Microsoft, Synergy, IBM, Yandex czy CISCO.
W 2022 roku ogłoszono, że w Armenii otworzyć ma swoje centrum badawcze firma NVIDIA. Armenia posiada duże dziedzictwo w tym sektorze, w czasach Związku Radzieckiego wniosła ona wiele do rozwoju przemysłu technologicznego. Dziś sektor IT próbuje wrócić do pozycji jaką miał przed spadkiem z lat 90.
Innym potencjalnym obszarem współpracy może być energetyka jądrowa. Armenia starając się rozwijać swój obszar energetyczny, chce zbudować nową elektrownię atomową. W ramach tego analizuje ona oferty od Rosji, USA, Francji i Korei Południowej.
Według dyrektor generalnego armeńskiej elektrowni jądrowej Movsesa Vardanyana, trwają obecnie rozmowy z koreańskimi partnerami, którzy oferują budowę dwóch obiektów o mocy 1 400 MW i 1000 MW. Na potwierdzenie tych słów można przyjąć wizytę specjalnego wysłannika prezydenta Republiki Korei Jang Sung-mina 19.09.2023. Spotkał się on z prezydentem Armenii Vahagnem Khachaturyanem, gdzie oprócz tematów związanych z współpracą w dziedzinie kultury, edukacji i wysokich technologii, omówiono także możliwość i perspektywy współpracy armeńsko-koreańskiej przy budowie elektrowni jądrowej. Projekt niestety wydaje się trudny do realizacji, ponieważ Rosja, która jest monopolistą w Armenii będzie chcieć go zablokować.
Tab.1 Handel zagraniczny Korei Południowej z Republiką Armenii (w USD)
| Eksport | Import | |
| 1993 | 2 069 185 | 10030 |
| 2000 | 910 718 | 53046 |
| 2007 | 13 123 941 | 2 738 754 |
| 2014 | 14 509 368 | 3 211 013 |
| 2018 | 8 786 803 | 7 570 078 |
| 2020 | 16 553 764 | 27 032 164 |
| 2022 | 32 519 443 | 30 964 052 |
Opracowanie własne na podstawie: https://www.kita.org/kStatistics/country/countries/countriesDetail.do
Na sam koniec warto przyjrzeć się wymianie handlowej. Powyższa tabela pokazuje trend rosnącej wymiany handlowej pomiędzy obydwoma państwami. Spadki w latach 2000 i 2018 były chwilowe, a 2022 był rekordowym rokiem w historii relacji handlowych. Oba państwa są również świadome możliwości poprawy tych wyników. Tekstylia, głównie odzież męska i żeńska oraz surowce tj. rudy miedzi i molibdenu są odpowiadają za największą część importu z Armenii. Z kolei Korea sprzedaje głównie samochody, pojazdy silnikowe, części mechaniczne i przyrządy do analizy chemicznej.
Tab. 2 Handel zagraniczny Chińskiej Republiki Ludowej i Japonią z Republiką Armenii (w USD)
| Rok | Chiny | Japonia | ||
| Eksport | Import | Eksport | Import | |
| 2022 | 479 530 000 | 907 470 000 | 34 782 850 | 25 266 620 |
| 2021 | 330 980 000 | 1 087 620 000 | 5 029 790 | 18 680 650 |
| 2020 | 222 790 000 | 794 490 000 | 5 467 610 | 14 768 300 |
| 2019 | 223 090 000 | 531 300 000 | 16 977 420 | 14 765 720 |
Opracowanie własne na podstawie: https://data.stats.gov.cn/english/adv.htm?m=advquery&cn=C01, https://www.customs.go.jp/toukei/srch/indexe.htm?M=23&P=0
Porównując dane handlowe z innymi państwami Azji Wschodniej, Korea jest 2 największym partnerem handlowym z tego regionu. Z wyjątkiem 2022 roku, wyprzedza ona Japonię zarówno w eksporcie jak i w imporcie. Chiny to zdecydowany lider handlowy jeśli chodzi państwa Azji Wschodniej.
Podsumowanie
Armenii i Korei Południowej do tej pory nie udało się stworzyć rozbudowanych relacji dwustronnych. Pozostają one raczej w wymiarze podstawowym. Jednak ostatnie lata mogą zwiastować poprawę. Utrzymujący się wzrost wymiany handlowej i rozwój branży ICT w Armenii to czynniki zachęcające do zacieśnienia współpracy gospodarczej. Pozwala to chociażby na przyciąganie koreańskich firm.
Przykładem tego jest ArctX, międzynarodowa firma informatyczna oferująca oprogramowanie B2B i Naver Z, przedsiębiorstwo działu IT współpracujące z koreańskim rządem, które otworzyło w ubiegłym roku swoje usługi w Armenii. Dużą okazją jest również budowa suchego portu w Gyumri, gdzie zaproponowano stronie południowokoreańskiej zaangażowanie swoich firm.
Niewątpliwie dobrym krokiem jest utworzenie wspólnych forów gospodarczych, gdyż pomagają one w nawiązywaniu relacji pomiędzy przedsiębiorcami z obydwu państw. Energetyka jest możliwym polem do współpracy, jednak przez wzgląd na Rosję, która chce pozostać monopolistą w regionie wydaje się utrudniona.
[1] Socio-Economic Situation of RA, January-June 2023, Statistical Committee of the Republic of Armenia, https://armstat.am/en/?nid=82&id=2583