Gabriel Szerszeniewicz
Gabriel Szerszeniewicz
(13.01.1863 – 31.08.1912)
Polski prawnik, cywilista, profesor uniwersytetów w Kazaniu i Moskwie. Deputowany do Pierwszej Dumy Państwowej.
Pochodzenie
Potomek polskiego szlachcica, gen. Feliksa Szerszeniewicza, który zdecydował się robić karierę w armii carskiej, oraz Zefiryny z Burchartów. Urodził 13 stycznia 1863 roku się w Guberni Chersońskiej, gdzie odbywał służbę wojskową jego ojciec.
Na chrzcie, który odbył się w cerkwi (pomimo, iż jego rodzice byli rzymskimi katolikami) we wsi Antonowka w Rejonie Czirgińskim Obwodu otrzymał imiona Gabriel Józef Hubert. Ojcem chrzestnym był jego wuj Józef Szerszeniewicz, wybitny pedagog i tłumacz.
Gabriel był najmłodszym z dzieci w rodzinie – miał czterech braci: Włodzimierza, Aleksandra, Stanisława i Mikołaja oraz siostrę Antoninę.
Kariera prawnicza
W latach 1873-1881 uczył się w II Gimnazjum Kazańskim, po ukończeniu którego wstąpił na Wydział Prawa Uniwersytetu Kazańskiego. Szkołę wyższą zakończył w 1885 roku przedstawiając pracę „O spółkach akcyjnych” (pod kierunkiem prof. A.M. Osipowa), uzyskując tytuł kandydata nauk prawnych (obecnie polski odpowiednik tytułu magistra).
W 1888 roku obronił na Uniwersytecie Moskiewskim pracę magisterską „System działań handlowych. Krytyka podstawowych pojęć prawa handlowego” (wydaną w tymże roku w Kazaniu), zaś w 1891 roku obronił doktorat z tematu „Prawa autorskie do dzieł literackich” (obecnie uznawany byłby po obronie z 1891 roku za doktora habilitowanego).
W lutym 1892 został mianowany professor extraordinarius na Uniwersytecie Kazańskim w Katedrze Prawa Handlowego i Sporów Handlowych. Od marca 1895 – profesor zwyczajny tejże Katedry.
W 1896 roku przeniósł się do Katedry Prawa Cywilnego i Postępowania Sądowego Uniwersytetu Kazańskiego z uprawnieniami do nauczania również prawa handlowego.
W 1900 r. Gabriel Szerszeniewicz został wybrany członkiem, a następnie przewodniczącym, Rady Powierniczej Gimnazjum Żeńskiego w Kazaniu, którego powstania był inicjatorem.
W 1903 odmówił propozycji objęcia katedry na Uniwersytecie Warszawskim.
W latach 1906-1911 wykładał na Uniwersytecie Moskiewskim (odszedł w proteście po odwołaniu przez administrację carską Rektora), następnie, do śmierci, w Moskiewskim Instytucie Handlowym oraz Moskiewskim Miejskim Uniwersytecie Ludowym im. A.L. Szaniawskiego.
Wybrane prace Gabriela Szerszeniewicza:
- „System działań handlowych. Krytyka podstawowych pojęć prawa handlowego”, 1888,
- „Kurs prawa handlowego”, 1899; 9 wydań w Rosji do 1919 roku
- „Nauka prawa cywilnego w Rosji”, 1893;
- „Podręcznik rosyjskiego prawa cywilnego”, 1902; 9 wydań w Rosji do roku 1911
- „Podręcznik prawa handlowego”, 1903;
- „Kurs prawa cywilnego”, 2 tomy, 1901-1902
- „Ogólna teoria prawa”, 1912
Prace dotyczące prawa cywilnego i handlowego, m.in.:
- „O prawie zamężnej kobiety do handlu” w „Dzienniku Prawa Cywilnego i Karnego” z 1888 r., nr 7;
- „Moc prawna statutów spółek akcyjnych”, tamże, za 1889 r., nr 3;
- „Kilka słów o sądach handlowych”, w Dzienniku Departamentu Sprawiedliwości, 1895, nr 2;
- „Definicja pojęcia prawa”, Kazań, 1896;
- „O skutkach nieznanej nieobecności według prawa rosyjskiego”, w Dzienniku Ministerstwa Sprawiedliwości za 1896 r., Nr 5;
- „O poczuciu legalności”, Kazań, 1898;
- „Najnowsza modyfikacja prawa cywilnego w Niemczech”, Kazań, 1899;
- „O stosowaniu przepisów prawa”, w „Dzienniku Ministerstwa Sprawiedliwości” za 1893 r.,
Działalność społeczna i polityczna
Gabriel Szerszeniewicz pracując jeszcze w Kazaniu, był aktywny na niwie społecznej i politycznej. Jak wspomnieliśmy wyżej, był inicjatorem utworzenia Gimnazjum Żeńskiego w Kazaniu (w Polsce często nazywanego Wyższą Szkołą Handlową i Wyższych Kursów Żeńskich). Był przewodniczącym Kazańskiego Towarzystwa Prawniczego, brał czynny udział w Moskiewskim Towarzystwie Uniwersytetów Ludowych, Moskiewskim Instytucie Handlowym i Towarzystwie Prawniczym Uniwersytetu Moskiewskiego. Był jednym z założycieli Towarzystwa Rozwoju Nauk Społecznych im. A.I. Czuprowa.
W Kazaniu G. Szerszeniewicz był wieloletnim radnym miejskim, zaś w 1905 roku został członkiem Partii Konstytucyjno-Demokratycznej (tzw. „Kadetów”). Z jej list został wybrany w 1906 roku deputowanym do Pierwszej Dumy Państwowej, co zmusiło go do przeniesienia się do Sankt-Petersburga.
W Pierwszej Dumie Szerszeniewicz zajmował się między innymi projektami ustaw o amnestii politycznej, o zgromadzeniach publicznych i in. Będąc deputowanym, współpracował ściśle z „Kołem Kresowym” skupiającym Polaków spoza Królestwa Kongresowego (nie został jego członkiem, wbrew informacjom z biografii G. Szerszeniewicza w polskiej Wikipedii).
Po 10 tygodniach funkcjonowania Car Mikołaj II rozwiązał Dumę. W proteście przeciwko tej decyzji wielu deputowanych, w tym G. Szerszeniewicz podpisali „Manifest Wyborgski”, w którym nawoływali do zaprzestania płacenia podatków i odmowy służby wojskowej do czasu zwołania Dumy. Za ten akt nieposłuszeństwa wielu deputowanych, w tym nasz patron, zostali skazani na 3 miesiące więzienia, które G. Szerszeniewicz odbył w moskiewskim więzieniu „na Tagance” w okresie 13 maja – 11 sierpnia 1908 roku (w polskiej „otwartej” encyklopedii błędnie podaje się, że Szerszeniewicz odbył karę w Twierdzy Pietropawłowskiej w Sankt-Petersburgu). Po wyjściu na wolność pozostał w Moskwie. Nie prowadził już działalności politycznej sensu stricte – pozbawienie wolności uniemożliwiło mu kandydowanie do drugiej i trzeciej Dumy Państwowej.
Śmierć
Zmarł na raka krtani 31 sierpnia 1912 roku. Pochowany został, na własne życzenie, na prawosławnym Cmentarzu Dońskim w Moskwie, tuż obok grobu przyjaciela Siergieja Muronmcewa, przewodniczącego Pierwszej Dumy Państwowej. Pochówek odbył się w obrządku rzymskokatolickim, również na wyraźne życzenie Gabriela Szerszeniewicza, który w ten sposób chciał podkreślić swoją polskość i przywiązanie do Narodu Polskiego.