Marek Reszuta, ekspert ds. Kaukazu Fundacji IPW, b. Radca Ambasady RP w Erywaniu, dyplomata po placówkach w Tbilisi, Moskwie i Sankt Petersburgu
Rok 2021 był okresem powolnego wychodzenia światowej gospodarki z pandemicznego zastoju i kryzysu gospodarczego. Z wolna odtwarzają się łańcuchy dostaw, odtwarzane są dotychczasowe i nawiązywane nowe kontakty gospodarcze, poszczególne państwa starają się osiągnąć wskaźniki gospodarcze co najmniej z 2019 roku.
Armenia doświadczyła negatywnych skutków epidemii CoVID-19 w podobnym stopniu jak pozostałe państwa świata i regionu. Dodatkowym czynnikiem mającym dramatyczne skutki dla gospodarki armeńskiej była wojna z Azerbejdżanem o Górski Karabach trwająca od 27 września do 10 listopada 2020 roku.
W efekcie tych i innych czynników PKB Armenii w 2020 roku spadł o 7,4%. Co warte podkreślenia przed pandemią, w roku 2019, Armenia osiągnęła rekordowy od 20 lat wzrost PKB w wysokości 7,6%. Pandemia wstrzymała dynamiczny rozwój gospodarczy tego kraju.
Rozwój gospodarczy
Wg dostępnych danych statystycznych, po trzech kwartałach 2021 roku PKB Armenii wzrósł, w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego, zaledwie o 2,7%. Wg bardzo optymistycznych szacunków ormiańskich ekspertów, którzy opierają swoje opinie i analizy na danych za II półrocze 2021 r., gdy to PKB wobec analogicznego okresu 2020 r. wyrósł o 13,3%, wzrost PKB za cały 2021 rok może wynieść nawet 5,5%, zaś w 2022 roku – 4,9%. Rząd Armenii prognozował w październiku ub. r. iż w obecnym roku będzie to aż 6,5%.
Przypomnijmy, że wg szacunków Banku Centralnego Armenii, w całym 2021 roku PKB miał wzrosnąć o 5,2%, wg banku Bank Światowego – 6,1%, zaś Międzynarodowy Fundusz Walutowy prognozował podobnie jak rząd Nikola Paszynjana – 6,5%. Obecne szacunki Banku Światowego na 2022 rok to 4,8%, zaś na 2023 rok – 5,4%.
Jak można zauważyć, wszystkie ośrodki analityczne przewidują dosyć wysoki wzrost gospodarczy Armenii w 2022 i 2023 roku. We wrześniu 2021 r. Agencja Fitch podtrzymała swój poprzedni rating długoterminowy Armenii (z października 2020) w wysokości „B+” z prognozą „stabilny” (Long-term Issuer Default Rating IDR).
Zdaniem ekspertów Banku Światowego, na rozwój gospodarki armeńskiej będą miały wpływ: pozytywna realizacja przez Rząd Nikola Paszynjana programu walki z CoVID-19 jak również zmniejszenie się napięcia w stosunkach z sąsiadami, a zwłaszcza zapoczątkowane procesy normalizacji stosunków politycznych i gospodarczych z Turcją.
Odmiennego zdania są opozycyjni ormiańscy eksperci tacy jak np. były minister finansów Wardan Armanian. Uważa on, że po tak drastycznym spadku PKB w roku 2021, wysokiej i rosnącej inflacji oraz po zaplanowaniu bardzo kosztownych wydatkach budżetowych (podniesienie emerytur i zasiłków od 1 stycznia 2022 r.), osiągnięcie 6,5% wzrostu PKB jest nierealne. Twierdzi przy tym, że akcentowanie przy prognozach PKB wzrostu aktywności gospodarczej w Armenii na ponad 5% w roku 2021 równie wprowadza nieporozumienia – zauważa, że osiągnięto to zwiększonymi transferami prywatnymi waluty zza granicy oraz wzrostem cen na miedź na rynkach międzynarodowych. Czyli od czynników niezależnych od wewnętrznej sytuacji gospodarczej w Armenii i realizowanych reform.
Bezrobocie
Największym problemem gospodarki Armenii jest od wielu lat bardzo duże bezrobocie. Wg danych za rok 2020 bez pracy pozostawało 18,2% obywateli Armenii, praktycznie tyle samo co w roku 2019 (18,3%). Na dzień 19.02.2022 nie ma jeszcze danych za cały 2021 rok, zaś szczątkowe i „zaokrąglone” dane za I kwartał mówią o 17%, a za II i III kwartał – 15% bezrobociu. Jednakże eksperci ormiańscy jednoznacznie odrzucają tak niskie dane podawane przez organa statystyczne Rządu, gdyż w ostatnim roku nie wydarzyło się nic, co mogłoby w tak drastyczny sposób wpłynąć na obniżenie się bezrobocia w Armenii, a na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat bezrobocie w tym kraju oscylowało w granicach 17,5-19%.
Pojawiły się pewne próby powiązania spadku bezrobocia z migracją, jednakże przeczą temu oficjalne dane dotyczące liczby mieszkańców Armenii – w 2021 roku ich liczba osiągnęła 2.962,1 tys. osób, czyli o 6 tysięcy więcej niż w roku 2020 (2.961,5 tys.; przy czym w tym roku miał miejsce konflikt ormiańsko-azerski pochłaniający kilka tysięcy ofiar). Dla porównania, w poprzednich latach wyglądało to następująco: 2019 – 2.962,5 tys. osób, 2018 – 2.969 tys. osób.
I znowuż, opozycja neguje prawdziwość danych za lata 2020-2021, gdyż wg szacunków, po wojnie karabachskiej jesienią 2020 roku jednak dużo Ormian wyemigrowało z Armenii, część z deklaracją pozostania za granicą na zawsze, a przynajmniej do czasu ustabilizowania się sytuacji.
Inflacja
Podobnie jak większość państw świata, Armenia boryka się z dużą i stale rosnącą inflacją. Jej wzrost rozpoczął się w 2021, kiedy to inflacja roczna wyniosła 7,2%. Do tego roku była ona stosunkowo niewysoka i wynosiła w latach 2017-2020 około 1% (z wyjątkiem roku 2018 – roku „rewolucji N. Paszynjana – 2,5%). Warto przy tym zauważyć, że miesięczne wartości inflacji od drugiej połowy 2021 osiągały większe wartości: np. w lipcu – 8,2%, sierpniu – 8,8%, wrześniu – 8,9%, październiku -9,1%, listopadzie – 9,6%, w grudniu inflacja nieznacznie spadła do 7,7%.
Niestety, wszystko wskazuje na to, że w 2022 roku inflacja będzie również wysoka. Wg pierwszych danych za styczeń, jej wielkość osiągnęła 7,1% wobec analogicznego okresu roku poprzedniego.
Zdaniem analityków, w pierwszych miesiącach 2022 roku na wzrost inflacji będą miały takie czynniki jak wcześniej wspomniana podwyżka emerytur i zasiłków oraz między innymi:
- wzrost o około 11% cen wody dla wszystkich odbiorców od 1 stycznia 2022;
- wzrost taryf na energię elektryczną od 1 lutego 2022 – ceny dla użytkowników zużywającym do 200 kWh energii elektrycznej (55% użytkowników) wzrosną o 3-5% za kWh; użytkownikom zużywającym 201-400 kWh (25% użytkowników) o 8-11%; dla zużywających powyżej 400 kWh – o 15-18%.
Zdaniem ekspertów, tylko te dwie ostatnie podwyżki spowodują wzrost cen towarów konsumpcyjnych o co najmniej 5%.
Współpraca międzynarodowa
Rok 2021 to okres dynamicznego rozwoju eksportu i importu Armenii.
W ubiegłym roku łączna wartość eksportu wyniosła 3.022,4 mln USD i była to rekordowa wysokość ormiańskiego eksportu na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. W stosunku do 2020 roku eksport wzrósł o 19,1%, jednakże należy wziąć również pod uwagę, że wówczas Armenia zanotowała realny spadek wartości eksportu w stosunku do 2019 roku o 4,1% (2019 – 2.648, mln USD; 2020 – 2.537,0 mln USD).
W 2021 roku Armenia importowała towary na kwotę 5.356,8 mln USD, rosnąc o 16,9% wobec roku 2020. Był to drugi co do wielkości import towarów do Armenii od roku 1991. Rekord padł w 2019 kiedy to import wyniósł 5.537,6 mln USD.
Największym partnerem handlowym Armenii jest tradycyjnie Rosja. W 2021 roku eksport do RU wyniósł 847,3 mln USD, zaś import z Rosji – 1.782,4 mln USD (w 2020 roku odpowiednio: eksport – 680,4 mln USD; import – 1.495,2 mln USD).
W 2021 roku Polska była 17. partnerem handlowym Armenii w zakresie importu armeńskich towarów (20,3 mln USD) oraz 18. eksporterem (45,4 mln USD). W roku 2020 było to odpowiednio: Polski eksport do Armenii: 39,4 mln USD (19. partner handlowy Armenii), import z Armenii: 12 mln USD (17. Partner). Dane statystyczne dotyczące polsko-armeńskiej współpracy handlowej pochodzą ze Statystycznej Służby Armenii i z uwagi na przyjęte metodologie nieznacznie różnią się od danych polskiego GUS.